ABD Lideri Joe Biden, bir gazetecinin “İsrail savaş hukukuna nazaran mi hareket ediyor?” sorusunu, kendisi de bir hukukçu olmasına karşın “Sizinle konuşmak güzeldi” diye yanıtladı. Kimi gazeteler, Biden’ın soruya cevap vermekten kaçındığını yazdı. Meğer Biden’ın verdiği karşılık tam da “hukuk kimin umurunda” kıvamındaydı. Tarih boyunca savaş cürümlerinin ya da savaşın hukuksuzluğunun yapanların da yaptıranlarında yanına ebediyen “kâr” kaldığını bildiği için tahminen de!
Bu yüzden asıl sorun, medyanın sorusunda. Bir terör örgütünün katliamını münasebet göstererek hudutlarını genişletmeye çalışan terörize olmuş bir devletin ya da perde ardındaki diğer devletlerin asıl niyetini sorgulamadan, katliamla başlayan, soykırıma yanlışsız yol alan bu insanlık trajedisinin “hukuka uygunluğunu” sorgulamak, aslında sıkıntıyı hiç kavrayamamış olmak demektir.
Hatta insanlığa ya da barışa karşı işlenen hataların harekete geçirilmesinde “suç ortaklığı” da hata.
***
Evet, milletlerarası hukuk; savaşı planlama, hazırlık ya da kışkırtma üzere hareketleri ve bunlarla iş birliğini “barışa karşı işlenen suçlar” olarak kabul ediyor. Rastgele bir emelle işgal altındaki bölge halkına berbat davranma, rehineleri öldürme, hudut dışı etme, askerî gereklilikle açıklanamayacak biçimde yaşanan yıkımlar, yağmalama siyasi, etnik ya da dini nedenlerle eziyet üzere cürümleri da “insanlık suçları” olarak tanımlıyor. Hatta insanlığa ya da barışa karşı işlenen hataların aksiyona geçirilmesinde “suç ortaklığı” da kabahat. Olağan her şey yalnızca kâğıt üzerinde. Bu gerçek olsa ABD bu cürüm iştiraklerinden binlerce defa yargılanırdı. Ve medya bu göstermelik memleketler arası mahkemelerin fonksiyonelliğini sorgulamadığı sürece de savaşlar normalleştirilirken, savaş cürümleri da “olağan işler” sayılacak.
***
Tarih bize bu mahkemelerin adalet dağıtmaktan ne kadar uzak olduklarını da kanıtlıyor:
Mesela; 1945’te Alman Nazileri, Milletlerarası Nürnberg Askerî Ceza Mahkemeleri’nde yargılandı. Mahkeme; 6 milyonu Yahudi olmak üzere milyonlarca insanın vefatına sebep olan bir savaşta işlenen savaş hatalarını listelemekle kaldı. 216 duruşma sonunda yalnızca 28 sanık ceza aldı.
1992’de Bosna-Hersek savaşında; bir ülke haritadan silindi, yüz binlerce insan öldürüldü, tecavüze uğradı, kayboldu. Yalnızca Srebrenitsa katliamında öldürülenlerin sayısı 8 bin 373 olarak kayıtlara geçti. Srebrenitsa ve Prijedor’da üç kuşak katledildi… Bu katliamlarda rol oynayan Hollanda, Rusya ve Amerika üzere ülkeleri görmezden gelen mahkeme, 24 yıl sonra Sırpların yanı sıra Boşnakların, Hırvatların da ortalarında olduğu 90 kişiyi cezalandırmakla yetindi.
1991-2002 yılları ortasında Sierra Leone hükûmeti ile Liberya takviyeli Devrimci Birleşik Cephe militanları ortasında meydana gelen iç savaş 11 yıl sürdü. Yaklaşık 300 bin kişi öldü. 2.5 milyon kişi mülteci statüsüne düştü. Memleketler arası Ceza Mahkemesi ve özel bir savaş cürümleri mahkemesinde yaklaşık 30 kişi yargılandı. 13 dava açıldı. Sanıkların kimileri öldü, kimileri kayıplara karıştı ya da öbür yollar ile mahkemeden kurtuldu. 11 dava açık kaldı.
Sudan’ın Darfur bölgesinde 180 bin kişi öldü. 2 milyona yakın insan evsiz kaldı. Milletlerarası Ceza Mahkemesi, Sudan’ın Darfur bölgesinde “savaş cürümleri ve insanlığa karşı suçların” soruşturulduğunu duyurdu. Ortalarında cinayet, tecavüz, kundaklama, yerinden edilme ve çocuklara karşı işlenen kabahatlerin da bulunduğu şiddet olaylarıyla ilgili soruşturma başlattı. Birkaç yargılamanın dışında açılan davalardan şimdi sonuç alınmadı.
***
Sri Lanka İç Savaşı: 2009 yılında sona eren Sri Lanka İç Savaşı sırasında siviller ve insan hakları ihlalleri yaşandı. Bu olaylar milletlerarası toplumun dikkatini çekti, fakat mahkemeden şimdi tatmin edici bir karşılık çıkmadı. 2011’den bu yana devam eden Suriye İç Savaşı sırasında savaş kabahatleri işlendi ve kimyasal silah kullandıkları argüman edildi. Lakin bu devirde milletlerarası bir mahkeme tarafından savaş hataları yargılanmadı sorumluların listesini tutmakla yetindi.
Medya bu savaş cürümlerinin takipçisi olamadı. Kimi ülkelerin, kendi vatandaşlarını yahut müttefiklerini korumak hedefiyle mahkemelerin yargı yetkisini sınırlayarak memleketler arası mahkemelerin kararlarını baskı altına aldığını yazamadı.
Miloseviç yargılandığı sırada kaldığı cezaevinde hayatını kaybetti.
